Năm 2017 đánh dấu mốc quan trọng trong chặng đường 50 năm hình thành và phát triển của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á - ASEAN (8/8/1967 – 8/8/2017).

 ASEAN hình thành dựa trên Tuyên bố Bangkok năm 1967, với hai mục tiêu cơ bản: Phấn đấu để ASEAN trở thành tổ chức quy tụ tất cả các nước Đông Nam Á; Phấn đấu để Đông Nam Á trở thành một khu vực hoà bình, tự do và thịnh vượng. Trải qua 50 năm hình thành và phát triển, ASEAN ghi vào lịch sử của mình những thành tựu quan trọng. Đặc biệt, ASEAN đã có sự chuyển mình mang tính bước ngoặt khi chính thức hình thành Cộng đồng từ ngày 31/12/2015 với đầy đủ ba trụ cột về chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội. Dấu mốc bản lề này đã giúp ASEAN bước vào giai đoạn phát triển mới vững vàng hơn, được nâng cao cả về hình thức và cấp độ hợp tác, là sự chuẩn bị nền tảng và khuôn khổ cho ASEAN xây dựng thành công một Cộng đồng ASEAN “gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và cùng chia sẻ trách nhiệm xã hội”. Với hơn 625 triệu dân, Cộng đồng ASEAN là một thị trường giàu tiềm năng tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương; tổng GDP đạt gần 3.000 tỷ USD, đứng thứ 7 thế giới; tổng thương mại hàng năm trên 1.000 tỷ USD và có FTA với tất cả các đối tác lớn của khu vực.

ASEAN cũng đang giữ vai trò kết nối quan trọng ở khu vực nhờ thành công trong quan hệ với nhiều đối tác bên ngoài, nhất là các nước lớn, góp phần xây dựng và định hình cấu trúc khu vực thông qua các tiến trình, cơ chế và diễn đàn do ASEAN khởi xướng và dẫn dắt.

ASEAN đang nỗ lực thông qua nhiều quá trình tập trung vào các biện pháp xây dựng lòng tin, ngoại giao phòng ngừa. Tuy nhiên, ASEAN tiếp tục đối mặt với tình hình an ninh ngày càng khó lường cả ở góc độ truyền thống và phi truyền thống tại châu Á-Thái Bình Dương do bối cảnh chính trị và an ninh biến động trong khu vực, vượt qua những chuyển biến lớn, phức tạp và sâu sắc trong tình hình quốc tế và khu vực năm thập kỷ qua, ASEAN đã trở thành tổ chức hợp tác khu vực thành công nhất.

Trong bối cảnh hiện nay, khi các nước châu Âu đang phải đối mặt với vấn đề Brexit và nhiều thách thức khác, các điểm nóng tại châu Á-Thái Bình Dương diễn biến phức tạp, thành công và sức sống của ASEAN càng được thể hiện rõ nét thông qua vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Trao đổi với báo chí mới đây, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh khẳng định, từ một tổ chức bao gồm các nước có nền kinh tế nghèo và lạc hậu, ASEAN đã trở thành một cộng đồng kinh tế phát triển năng động nhất trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương; tạo ra thị trường rộng lớn 630 triệu dân với tổng sản phẩm quốc nội 3.000 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng đạt 4,7%/năm - mức cao trong khu vực cũng như trên thế giới. Đặc biệt, ASEAN hấp dẫn với tất cả các nước có quan hệ kinh tế với Hiệp hội bởi đã tạo liên kết về kinh tế thông qua hiệp định thương mại tự do. Đây là mối quan hệ kinh tế mà các tiểu khu vực khác khó có thể làm được như ASEAN. 

Theo ông Lê Lương Minh - Tổng thư ký ASEAN - ASEAN đã trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài. Năm 2016, ASEAN vượt Pháp trở thành nền kinh tế lớn thứ 6 trên thế giới, thứ 3 châu Á. Nếu duy trì được đà tăng trưởng như trên, dự báo đến năm 2020, ASEAN sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ tư toàn cầu.

Bên cạnh đó, sự ra đời của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đã đánh dấu nấc thang hội nhập mới của các nền kinh tế Hiệp hội với mục tiêu xây dựng không gian kinh tế ASEAN gắn kết, cạnh tranh, năng động và sáng tạo. Sau hơn một năm thành lập, AEC đã phát huy vai trò kiến tạo môi trường kinh doanh, tăng cường cơ hội để các doanh nghiệp có thể tham gia sâu rộng hơn vào thị trường ASEAN. 

Việt Nam giữ vai trò quan trọng

Việt Nam đã tham gia tiến trình hội nhập kinh tế ASEAN ngay từ những ngày đầu khi Khu vực Thương mại tự do ASEAN (AFTA) chỉ manh nha. Trong suốt 22 năm gia nhập ASEAN, kinh tế Việt Nam đã từng bước gắn kết chặt chẽ với nền kinh tế ASEAN. Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng thúc đẩy quá trình liên kết kinh tế ASEAN; đẩy mạnh hợp tác với các quốc gia thành viên khác trong thương mại nội khối.

ASEAN nay đã trở thành đối tác thương mại đứng thứ hai, với tốc độ tăng trưởng bình quân 14,5%/năm trong thập kỷ qua; thị trường lớn thứ ba và là đối tác thương mại cung cấp nguồn hàng hóa lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam. Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, 6 tháng đầu năm 2017, kim ngạch thương mại giữa Việt Nam với ASEAN đạt 23,93 tỷ USD, chiếm 12,1% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu. Trong đó, Việt Nam xuất khẩu sang ASEAN 10,35 tỷ USD, tăng 27,1% so với cùng kỳ. 

Bên cạnh đó, ASEAN là nguồn cung FDI quan trọng của Việt Nam với tổng vốn đăng ký khoảng 64 tỷ USD, đồng thời là cầu nối cho nhiều khoản đầu tư của các công ty đa quốc gia có trụ sở tại ASEAN. Các dự án của các nước khu vực ASEAN đầu tư vào Việt Nam tập trung chủ yếu vào ngành công nghiệp sản xuất, chế biến, chế tạo. 

Vượt qua thách thức

Tổng thư ký Lê Lương Minh cho rằng, thách thức lớn nhất là khoảng cách phát triển giữa các nước ASEAN. Bên cạnh đó, nhận thức của người dân cũng như doanh nghiệp về Cộng đồng kinh tế chung ASEAN chưa đồng nhất. Hơn thế, ASEAN tiếp tục chính sách khu vực mở, tức là ủng hộ toàn cầu hóa, tự do hóa thương mại, trong khi trên thế giới đang có xu hướng bảo hộ mậu dịch, đặc biệt tại một số nền kinh tế lớn. 

Vì vậy, để hội nhập tốt hơn trong AEC, doanh nghiệp cần phải nhận thức rõ những thách thức mà ASEAN đang đối mặt. Doanh nghiệp chỉ có thể tận dụng được những lợi thế của AEC khi thực sự đặt chân vào thị trường ASEAN.

Hiện nay, ASEAN đang đàm phán hiệp định thương mại tự do với Hong Kong, đồng thời nghiên cứu các khả năng thiết lập quan hệ thương mại tương tự với Liên minh Kinh tế Á - Âu và Canada. ASEAN vẫn ủng hộ mạnh mẽ hệ thống thương mại đa biên, thừa nhận tầm quan trọng của hệ thống thương mại minh bạch, không phân biệt, dựa trên luật pháp nhằm tạo điều kiện./.